वहाबी चळवळ माहिती Vahabi Chalval Marathi Mahiti
आधुनिक भारताच्या इतिहासात, विशेषतः १८व्या आणि १९व्या शतकात अनेक सामाजिक-धार्मिक चळवळी उदयास आल्या. या चळवळींनी भारतीय समाजावर आणि राजकारणावर मोठा प्रभाव पाडला. वहाबी चळवळ ही त्यापैकीच एक महत्त्वाची चळवळ आहे, जी तिच्या धार्मिक आणि राजकीय भूमिकेमुळे ओळखली जाते. या चळवळीने ब्रिटिशांविरुद्ध आणि मुस्लीम समाजातील वाईट प्रथांविरुद्ध एक मजबूत लढा उभारला.
स्पर्धा परीक्षेच्या दृष्टीने ही चळवळ खूप महत्त्वाची आहे, कारण यावर अनेकदा प्रश्न विचारले जातात. या लेखात वहाबी चळवळीची सुरुवात, तिची उद्दिष्टे आणि तिचा भारतीय इतिहासावर झालेला परिणाम याबद्दल सविस्तर माहिती दिलेली आहे .
वहाबी चळवळ पार्श्वभूमी व स्थापना (Vahabi Chalval in Marathi)
वहाबी चळवळ ही एक पुनरुज्जीवनवादी आणि सुधारणावादी चळवळ होती, जी १८व्या शतकात अरब देशांमध्ये सुरू झाली आणि नंतर १९व्या शतकात भारतात पसरली. भारतात ही चळवळ रायबरेली येथील सर सय्यद अहमद (१७८६-१८३१) यांनी सुरू केली . या चळवळीला 'वलीवल्लाह आंदोलन' असेही म्हणतात .
सय्यद अहमद यांचावर शाह वलीउल्लाह यांच्या विचारांचा मोठा प्रभाव होता. शाह वलीउल्लाह यांनी इस्लाममध्ये आलेला भ्रष्टाचार आणि वाईट प्रथा दूर करण्याचा प्रयत्न केला होता. सय्यद अहमद यांनी त्यांच्या कार्याला पुढे नेले आणि भारतातील मुस्लिमांना इस्लामच्या मूळ शिकवणीकडे परत येण्याचे आवाहन केले .
वहाबी चळवळीची प्रमुख उद्दिष्टे आणि धोरणे
१. धार्मिक उद्दिष्टे
- इस्लामचे शुद्धीकरण : या चळवळीचे सर्वात महत्त्वाचे उद्दिष्ट इस्लाममधील सर्व वाईट प्रथा, अंधश्रद्धा आणि भ्रष्टाचार दूर करून इस्लामला त्याच्या मूळ आणि शुद्ध स्वरूपात परत आणणे होते.
- एकेश्वरवादावर भर (Tawhid) : सय्यद अहमद यांनी देवाच्या एकेश्वरवादावर भर दिला आणि पीर, दर्गा यांची पूजा करण्याला विरोध केला .
२. राजकीय उद्दिष्टे
- दार-उल-हर्ब ते दार-उल-इस्लाम : वहाबींच्या मते, भारत ही अशी भूमी होती जिथे मुस्लिमांना त्यांच्या धार्मिक विधी योग्यरित्या पाळता येत नव्हते. म्हणून त्यांनी भारताला 'दार-उल-हर्ब' (युद्धभूमी) म्हणून पाहिले आणि त्याला 'दार-उल-इस्लाम' (इस्लामची भूमी) मध्ये बदलण्याचे उद्दिष्ट ठेवले . म्हणजेच मुसलमानांचे राज्य स्थापन करणे हेच वाहाबी चळवळीचे अंतिम उद्दिष्ट होते 👈 लक्षात ठेवा
- ब्रिटिश आणि शीख सत्तेला विरोध : या चळवळीनं ब्रिटिश आणि पंजाबमधील शीख सत्तेला तीव्र विरोध केला. सय्यद अहमद यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध जिहाद (धार्मिक संघर्ष) करण्याची घोषणा केली . ( लक्षात ठेवा - वहाबी चळवळीने ब्रिटिश राजवटीला विरोध केला . Imp Point )
चळवळीचा विस्तार आणि तिचा शेवट
सय्यद अहमद यांनी आपल्या अनुयायांना संघटित करून एक सैन्य तयार केले. त्यांनी १८२६ मध्ये शीख शासनाविरुद्ध युद्धाची घोषणा केली. बालाकोट येथे १८३१ मध्ये झालेल्या युद्धात सय्यद अहमद मारले गेले, परंतु त्यांच्या अनुयायांनी ही चळवळ अनेक वर्षे सुरू ठेवली.
पटना हे या चळवळीचे प्रमुख केंद्र बनले. मौलाना विलायत अली आणि इनायत अली यांसारख्या नेत्यांनी या चळवळीला पुढे नेले. ब्रिटिशांनी या चळवळीला गंभीर धोका मानले आणि १८६० च्या दशकात अनेक मोठ्या लष्करी मोहिमा राबवून ही चळवळ चिरडून टाकली.
MPSC परीक्षेसाठी महत्त्वाचे मुद्दे
- वहाबी चळवळ कोणी सुरु केली : सय्यद अहमद (रायबरेली)
- वहाबी चळवळ कधी सुरू झाली ? १९व्या शतकाच्या सुरुवातीला भारतात
- वहाबी चळवळीची प्रमुख उद्दिष्टे : इस्लामचे शुद्धीकरण करणे , ब्रिटिश व शीख सत्तेला विरोध करणे व मुसलमानांचे राज्य स्थापन करणे
- वहाबी चळवळीचे मुख्य केंद्र : पटना
- महत्त्वाची घटना : बालाकोटचे युद्ध (१८३१) आणि सर सय्यद अहमद यांचा मृत्यु
वहाबी चळवळ ही धार्मिक आणि राजकीय विचारांचा संगम असलेली एक महत्त्वाची चळवळ होती. तिने भारतीय मुस्लिमांना त्यांच्या धार्मिक आणि राजकारणाशी संबंधित हक्कांसाठी जागृत केले. जरी ही चळवळ ब्रिटिशांनी दडपून टाकली, तरी तिचा प्रभाव भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील पुढील पिढ्यांवर दिसून येतो. MPSC च्या तयारीसाठी, या चळवळीचा अभ्यास करणे आधुनिक भारताच्या इतिहासाची एक महत्त्वाची बाजू समजून घेण्यासाठी उपयुक्त आहे