अलिगड चळवळ Aligarh Chalval Information in Marathi
१९ व्या शतकात भारतात अनेक सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणा चळवळींनी जोर धरला. या चळवळींनी समाजाला एका नव्या दिशेने नेले. त्यापैकीच एक महत्त्वाची आणि दूरगामी परिणाम करणारी चळवळ म्हणजे अलिगड चळवळ. ही चळवळ केवळ धार्मिक किंवा सामाजिक सुधारणांपुरती मर्यादित नव्हती, तर तिने मुस्लीम समाजाच्या शैक्षणिक आणि राजकीय प्रबोधनातही महत्त्वाची भूमिका बजावली.
स्पर्धा परीक्षेच्या दृष्टीने ही चळवळ खूप महत्त्वाची आहे, कारण यावर अनेकदा प्रश्न विचारले जातात. या लेखात अलिगड चळवळीची पार्श्वभूमी, प्रमुख उद्दिष्ट्ये आणि भारतीय इतिहासातील तिचे योगदान याबद्दल सविस्तर माहिती दिलेली आहे
अलिगड चळवळ म्हणजे काय ? (Aligarh Chalval Marathi Mahiti)
अलिगड चळवळ ही सर सैयद अहमद खान (१८१७-१८९८) यांनी सुरू केलेली एक शैक्षणिक आणि सामाजिक सुधारणा चळवळ होती. या चळवळीचा मुख्य उद्देश भारतातील मुस्लिमांमध्ये आधुनिक शिक्षण आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन रुजवणे हा होता. 1857 च्या स्वातंत्र्यसंग्रामाच्या अपयशानंतर, मुस्लीम समाज आर्थिक, सामाजिक आणि शैक्षणिकदृष्ट्या मागे पडला होता. या परिस्थितीवर उपाय म्हणून सर सय्यद अहमद खान यांनी ही चळवळ सुरू केली.
त्यांचे असे मत होते की, मुस्लिमांनी आधुनिक शिक्षण स्वीकारल्याशिवाय त्यांची प्रगती होणार नाही. त्यांनी पाश्चात्त्य शिक्षण, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान यांना आत्मसात करण्याची गरज असल्याचे प्रतिपादन केले.
अलिगड चळवळीची प्रमुख उद्दिष्ट्ये
- आधुनिक शिक्षणाला प्रोत्साहन : या चळवळीचे सर्वात महत्त्वाचे उद्दिष्ट मुस्लिमांमध्ये पाश्चात्त्य शिक्षण आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन रुजवणे हे होते. यासाठी, त्यांनी 1875 मध्ये मोहम्मदन ॲंग्लो-ओरिएंटल कॉलेज (Mohammedan Anglo-Oriental College) ची स्थापना केली, जे पुढे 1920 मध्ये अलिगड मुस्लिम विद्यापीठ (Aligarh Muslim University) म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
- समाजातील अंधश्रद्धा दूर करणे : सर सय्यद अहमद खान यांनी मुस्लीम समाजातील रूढीवाद आणि अंधश्रद्धा दूर करण्याचा प्रयत्न केला. त्यांनी धार्मिक आणि सामाजिक सुधारणांवर भर दिला.
- ब्रिटिश सरकारसोबत सुसंवाद : १८५७ च्या उठावानंतर मुस्लिमांचा ब्रिटिशांवरचा विश्वास कमी झाला होता. सर सय्यद अहमद खान यांनी मुस्लिमांना ब्रिटिश सरकारसोबत चांगले संबंध प्रस्थापित करण्यास प्रोत्साहित केले, जेणेकरून त्यांना आधुनिक शिक्षणाचा लाभ घेता येईल.
- मुस्लिमांना राजकीयदृष्ट्या जागृत करणे : या चळवळीने मुस्लिमांना त्यांच्या हक्कांची जाणीव करून दिली आणि त्यांना राजकारणात सहभागी होण्यास प्रेरित केले.
अलिगड चळवळीचे योगदान आणि परिणाम
- शैक्षणिक योगदान : अलिगड मुस्लिम विद्यापीठाने हजारो मुस्लीम तरुणांना आधुनिक शिक्षण दिले आणि त्यांच्यामध्ये वैज्ञानिक दृष्टिकोन विकसित केला. हे विद्यापीठ आजही एक महत्त्वपूर्ण शैक्षणिक केंद्र म्हणून ओळखले जाते.
- राजकीय योगदान : या चळवळीने मुस्लिमांना एकत्र आणले आणि त्यांच्यामध्ये राजकीय जाणीव निर्माण केली. यामुळे भविष्यात मुस्लीम लीगसारख्या राजकीय संघटनांना प्रेरणा मिळाली.
- सांस्कृतिक योगदान : अलिगड चळवळीमुळे मुस्लिमांमध्ये एक नवीन सांस्कृतिक आणि बौद्धिक जागृती झाली. त्यांनी इंग्रजी भाषेला आणि पाश्चात्त्य विचारांना स्वीकारण्यास सुरुवात केली.
MPSC परीक्षेसाठी महत्त्वाचे मुद्दे
- अलिगड चळवळीचे संस्थापक कोण होते ? - सर सय्यद अहमद खान
- अलिगड चळवळीची प्रमुख शैक्षणिक संस्था कोणती ? - मोहम्मदन ॲंग्लो-ओरिएंटल कॉलेज (जे नंतर अलिगड मुस्लिम विद्यापीठ बनले)
- अलिगड चळवळीचे मुख्य उद्दिष्ट काय होते ? - मुस्लिमांमध्ये आधुनिक शिक्षण आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन रुजवणे
अलिगड चळवळ ही सर सय्यद अहमद खान यांच्या दूरदृष्टीचे प्रतीक होती. या चळवळीने मुस्लीम समाजाला आधुनिकतेकडे नेण्यासाठी आणि शैक्षणिकदृष्ट्या सक्षम करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. या चळवळीचे योगदान केवळ मुस्लीम समाजापुरते मर्यादित नसून, त्याचा प्रभाव संपूर्ण भारतीय इतिहासावर दिसून येतो. स्पर्धा परीक्षांच्या तयारीसाठी, या चळवळीचा सखोल अभ्यास करणे तुम्हाला नक्कीच मदत करेल . या घटकांवर परीक्षेमध्ये हमखास प्रश्न विचारले जातात