ग्रामसेवक बद्दल संपूर्ण माहिती | Gramsevak Mahiti | Gramsevak information in Marathi

Gramsevak Information In Marathi

जर तुम्ही ग्रामसेवक परीक्षेची तयारी करत असाल, तर तुम्हाला ग्रामसेवकांबद्दल सविस्तर माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे. ग्रामीण भागाच्या विकासात ग्रामसेवकाची भूमिका खूप महत्त्वाची असते. या लेखात आपण ग्रामसेवक म्हणजे काय, त्यांची कर्तव्ये, पात्रता आणि इतर महत्त्वपूर्ण बाबींबद्दल सविस्तरपणे जाणून घेणार आहोत.

ग्रामसेवक म्हणजे काय ?

ग्रामसेवक म्हणजे गावातील विकास योजनांची आखणी आणि अंमलबजावणी करणारा ग्राम विकास अधिकारी. ते ग्रामपंचायतीचे सचिव म्हणूनही काम करतात. सामुदायिक कल्याण आणि विकासाच्या बाबतीत गावकऱ्यांना सल्ला देण्याची महत्त्वपूर्ण भूमिका ग्रामसेवक बजावतात.

महाराष्ट्र ग्रामपंचायत अधिनियम 1958 च्या कलम 60 मध्ये प्रत्येक ग्रामपंचायतीसाठी एक ग्रामसेवक किंवा विशिष्ट परिस्थितीत एकापेक्षा अधिक ग्रामपंचायतींसाठी एकाच ग्रामसेवकाची नेमणूक करण्याची तरतूद करण्यात आली आहे. त्यानुसार, ग्रामपंचायतींमध्ये ग्रामसेवकांची नेमणूक करण्यासाठी स्पर्धा परीक्षा घेतली जाते.

ग्रामसेवक परीक्षेकरिता पात्रता

जर तुम्हाला ग्रामसेवक होण्याची इच्छा असेल, तर ग्रामसेवक परीक्षा देण्यासाठी तुमच्याकडे खालील पात्रता असणे आवश्यक आहे :

• शैक्षणिक पात्रता :
  • कोणत्याही शाखेतून 12 वी पास आणि 12 वीला किमान 60 टक्के गुण असणे आवश्यक.
  • MCVC शाखेतून 12 वी पास.
  • अभियांत्रिकी (Engineering) किंवा डिप्लोमा (Diploma) किंवा समाज कल्याण पदवी (Social Welfare Degree).
  • कृषी पदवी (Agriculture Degree) किंवा B.Tech.
  • यापैकी कोणतीही एक पात्रता आवश्यक आहे.
• MS-CIT कोर्स केलेला असावा.
• वयोमर्यादा : 18 ते 38 वर्षे.
  • महाराष्ट्र शासनाच्या नियमानुसार वयात सवलत: OBC साठी 3 वर्षे आणि SC/ST साठी 5 वर्षे.
• उमेदवार महाराष्ट्राचा रहिवासी असावा.

लक्षात ठेवा : ग्रामपंचायतीचा ग्रामसेवक हा पदवीधर असावा अशी शिफारस बाबुराव काळे समितीने केली होती.

ग्रामसेवक परीक्षा स्वरूप

ग्रामसेवक परीक्षा खालीलप्रमाणे एकूण तीन टप्प्यांमध्ये घेतली जाते :

• लेखी परीक्षा
• मुलाखत
• शारीरिक चाचणी

ग्रामसेवकाची निवड कोण करते ?

ग्रामसेवकाची निवड जिल्हाधिकाऱ्यांच्या मार्गदर्शनाखाली असलेल्या जिल्हा निवड समितीमार्फत स्पर्धा परीक्षेद्वारे केली जाते. याकरिता वरीलप्रमाणे परीक्षा घेतली जाते आणि उत्तीर्ण होणाऱ्या उमेदवाराची ग्रामपंचायतीवर ग्रामसेवक म्हणून नेमणूक केली जाते.

ग्रामसेवकाची नेमणूक कोण करते ?

ग्रामसेवक परीक्षा उत्तीर्ण झालेल्या उमेदवारांची ग्रामपंचायतीवर नेमणूक करण्याचा अधिकार हा जिल्हा परिषदेच्या मुख्य कार्यकारी अधिकाऱ्याला (CEO) आहे. गावाचा विस्तार, एकूण लोकसंख्या आणि ग्रामपंचायतीची प्राप्ती या बाबींचा विचार करून जिल्हा परिषदेचा मुख्य कार्यकारी अधिकारी एका ग्रामसेवकाकडे किती ग्रामपंचायतींची जबाबदारी सोपवायची हे निर्धारित करतात.

ग्रामसेवकांबद्दल अधिक माहिती

• नेमणूक : जिल्हा परिषद मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO)
• बदली : जिल्हा परिषद मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO)
• बढती : जिल्हा परिषद मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO)
• निलंबन : जिल्हा परिषद मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO)
• निवृत्तीचे वय : नियुक्तीपासून वयाच्या 60 वर्षांपर्यंत.
• नियंत्रण :
  • राजकीय नियंत्रण : सरपंच
  • प्रत्यक्ष नियंत्रण : गटविकास अधिकारी
  • अप्रत्यक्ष नियंत्रण : जिल्हा परिषद मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO)
• वेतन : जिल्हा निधीतून
• रजा :
  • किरकोळ रजा : गटविकास अधिकारी
  • अर्जित रजा : जिल्हा परिषद मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO)
• राजीनामा : जिल्हा परिषद मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO)

ग्रामपंचायत आणि ग्रामसेवक संबंध

• ग्रामसेवक हा ग्रामपंचायतीचा तसेच ग्रामसभेचा सचिव असतो.
• ग्रामसेवक हा ग्रामपंचायतीचा सचिव म्हणून कार्य करत असला तरी, तो ग्रामपंचायतीचा नोकर/सेवक नसतो.
• ग्रामसेवक ग्रामपंचायतीचा प्रशासकीय प्रमुख असतो.
• तो जिल्हा परिषदेच्या ग्राम विकास खात्याचा वर्ग 3 मधील सेवक असतो.

ग्रामसेवकाचे वेतन किती ?

महाराष्ट्र शासनाने ग्रामसेवकाच्या वेतनश्रेणीत वाढ करून त्यासाठी नवीन वेतन 5200 ते 20200 + Grade Pay 2400 पर्यंत वाढवले आहे. तर, 12 वर्षांच्या सेवेनंतर Grade Pay 3500 पर्यंत वाढवले जाईल.

टीप : येथे प्रदान केलेली वेतन माहिती 2022 पर्यंत उपलब्ध असलेल्या ज्ञानावर आधारित आहे. वेतन श्रेणीमध्ये काळानुरूप बदल होत असतात. त्यामुळे सर्वात अचूक आणि अद्ययावत माहितीसाठी, अधिकृत सरकारी स्रोतांचा संदर्भ घ्या.

महाराष्ट्रातील ग्रामसेवक प्रशिक्षण केंद्रे

महाराष्ट्रात ग्रामसेवकांच्या प्रशिक्षणासाठी खालील प्रशिक्षण केंद्रे आहेत :

क्र.	जिल्हा	ग्रामसेवक प्रशिक्षण केंद्र
१	अमरावती	अमरावती
२	परभणी	परभणी
३	बुलढाणा	बुलढाणा
४	जालना	जालना
५	कोल्हापूर	गारगोटी
६	चंद्रपूर	सिंदेवाही
७	पुणे	मांजरी, कोसबाड

ग्रामसेवकाची कार्ये आणि कर्तव्ये

ग्रामसेवक ग्रामीण विकासाचा कणा असल्याने, त्यांना अनेक महत्त्वाची कार्ये आणि कर्तव्ये पार पाडावी लागतात :

• ग्रामसभेचा सचिव म्हणून कार्य करणे.
• ग्रामनिधीची संपूर्ण जबाबदारी सांभाळणे.
• जन माहिती अधिकारी म्हणून कार्य करणे.
• ग्रामपंचायतीचे दप्तर सांभाळणे.
• ग्रामस्थांना विविध दाखले देणे.
• मजूर नोंदणी अधिकारी म्हणून कार्य करणे.
• ग्रामपंचायतीचे वार्षिक अहवाल आणि हिशोब पंचायत समितीस व जिल्हा परिषदेला सादर करणे.
• ग्रामपंचायतीच्या सभा व ग्रामसभा व तिच्या बैठकांच्या इतिवृत्ताची नोंद ठेवणे.
• गावात विकासाची योजना आखणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे.
• विस्तार अधिकाऱ्याच्या सल्ल्याने शासकीय योजनांची माहिती देणे व अंमलबजावणी करणे.
• ग्रामपंचायतीचा प्रशासकीय प्रमुख या नात्याने ग्रामपंचायतीचे कार्यालयीन कामकाज पाहणे आणि तिचे दैनंदिन प्रशासन चालवणे.
• ग्रामपंचायतीच्या ठरावांची आणि निर्णयांची अंमलबजावणी करणे.
• ग्रामपंचायतीच्या नोकर वर्गावर नियंत्रण व देखरेख ठेवणे.
• ग्रामपंचायतीच्या आर्थिक व्यवहारांचे हिशोब ठेवणे व कर वसुली करणे.
• विवाह नोंदणी निबंधक अधिकारी म्हणून कामकाज पाहणे.
• बालविवाह प्रतिबंध अधिकारी म्हणून कार्य करणे.
• आपत्कालीन समितीचा सचिव म्हणून कार्य करणे.
• जन्म-मृत्यू नोंदणी निबंधक म्हणून काम पाहणे.
• जैवविविधता समिती सचिव म्हणून कामकाज सांभाळणे.
• महाराष्ट्र ग्रामपंचायत अधिनियम 1958 च्या कलम 60 (क) (2) नुसार - ग्रामपंचायतीच्या विकास कामांच्या खर्चाचा अहवाल तयार करून तो ग्रामसभेसमोर सादर करणे व ग्रामपंचायतीच्या सूचना फलकावर लावणे.

वरील कार्यात जर ग्रामसेवकांनी कसूर केली तर महाराष्ट्र जिल्हा परिषद जिल्हा सेवा (शिस्त व अपील) नियम 1964 नुसार ग्रामसेवकावर कारवाई केली जाते.

ग्रामसेवक माहिती संबंधी आपल्याला काही शंका असल्यास, तुम्ही विचारू शकता. ही माहिती आवडल्यास इतरांसोबत नक्की शेअर करा.

हे पण वाचा :

• पंचायतराज बद्दल माहिती
• 73 वी घटनादुरुस्ती
• वसंतराव नाईक समिती
• बलवंतराय मेहता समिती
• महान्यायवादी बद्दल संपूर्ण माहिती
• महाधिवक्ता माहिती
• महानगरपालिका आयुक्त माहिती
• GVK Rao समिती
• पी. बी. पाटील समिती
• पोलीस पाटील माहिती
• 74 वी घटनादुरुस्ती
• नगरपरिषद माहिती
• औद्योगिक वसाहत नगर प्राधिकरण
• कोतवाल माहिती