Sant Dnyaneshwar Maharaj Information In Marathi | संत ज्ञानेश्वर महाराजांविषयी संपूर्ण माहिती
| संक्षिप्त जीवन परिचय | |
|---|---|
| जन्म | 22 ऑगस्ट 1275 |
| जन्मगाव | आपेगाव ,पैठण - (छ.संभाजीनगर) |
| समाधी | 2 डिसेंबर 1296 |
| समाधी स्थळ | आळंदी (पुणे) |
| पूर्ण नाव | ज्ञानेश्वर विठ्ठलपंत कुलकर्णी |
| वडिलांचे नाव | विठ्ठलपंत |
| आईचे नाव | रुक्मिणीबाई |
| प्रसिद्ध ग्रंथ | ज्ञानेश्वरी , अमृतानुभव , चांगदेव पासष्टी |
| गुरु | श्री संत निवृत्तीनाथ महाराज |
| शिष्य | सच्चिदानंद महाराज |
संत ज्ञानेश्वर महाराज माहिती : महाराष्ट्राच्या भूमीला संतांची भूमी म्हटलं जातं. या भूमीत अनेक संत जन्माला आले आणि त्यांनी आपल्या शिकवणीने समाजाला योग्य दिशा दिली. अशाच महान संतांपैकी एक म्हणजे संत ज्ञानेश्वर महाराज. महाराष्ट्रातील वारकरी संप्रदायाचा पाया रचण्याचं श्रेय ज्ञानेश्वरांना जातं. त्यांनी केवळ वयाच्या 21 व्या वर्षी समाधी घेतली, पण या अल्पायुष्यात त्यांनी जे कार्य करून ठेवलं, ते आजही आपल्याला प्रेरणा देत आहे.
जर तुम्ही MPSC किंवा इतर कोणत्याही स्पर्धा परीक्षेची तयारी करत असाल, तर महाराष्ट्राचा इतिहास आणि संस्कृती समजून घेण्यासाठी संत ज्ञानेश्वरांबद्दल माहिती असणं खूप गरजेचं आहे. त्यांचा जीवनप्रवास, त्यांची शिकवण आणि त्यांनी लिहिलेले ग्रंथ यावर अनेक प्रश्न विचारले जातात. हा लेख तुम्हाला संत ज्ञानेश्वरांबद्दल सखोल माहिती देईल, ज्यामुळे तुमचा अभ्यास अधिक सोपा होईल.
बालपण आणि कौटुंबिक पार्श्वभूमी
संत ज्ञानेश्वरांचा जन्म अपेगाव, (पैठणजवळ) येथे 22 ऑगस्ट 1275 रोजी झाला . त्यांच्या वडिलांचे नाव विठ्ठलपंत कुलकर्णी आणि आईचे नाव रुक्मिणीबाई होते. विठ्ठलपंतांनी संन्यासाचा स्वीकार केला होता, पण गुरूंच्या आज्ञेनुसार ते पुन्हा गृहस्थाश्रमात परतले. त्यामुळे समाजाने त्यांना वाळीत टाकले.
ज्ञानेश्वर महाराज हे त्यांच्या भावंडांमध्ये दुसरे होते. त्यांना निवृत्तीनाथ (मोठे भाऊ), सोपानदेव (लहान भाऊ) आणि मुक्ताबाई (धाकटी बहीण) ही तीन भावंडे होती. या चारही भावंडांनी खूप लहान वयातच अध्यात्माची आणि ज्ञानाची प्राप्ती केली होती.
समाजाने वाळीत टाकल्यामुळे या भावंडांना खूप त्रास सहन करावा लागला. त्यांच्याकडे कोणतेही धार्मिक संस्कार करण्याचे अधिकार नव्हते. पण, या कठीण परिस्थितीतही त्यांनी हार मानली नाही. त्यांनी ज्ञान आणि भक्तीच्या मार्गावर चालत राहण्याचा निश्चय केला.
पवित्र जीवनप्रवासाची सुरुवात
समाजातील लोकांचा बहिष्कार आणि उपेक्षा सहन करत असतानाच, विठ्ठलपंतांनी चारही मुलांचे उपनयन (मुंज) संस्कार करण्याची परवानगी मिळवण्यासाठी प्रयत्न सुरू केले. पण, समाजातील कर्मठ लोकांनी त्यांना परवानगी दिली नाही. त्यामुळे, विठ्ठलपंत आणि रुक्मिणीबाई यांनी देहत्याग करण्याचा निर्णय घेतला.
आई-वडिलांच्या निधनानंतर, निवृत्तीनाथ, ज्ञानेश्वर, सोपानदेव आणि मुक्ताबाई यांनी पैठणला जाऊन कर्मठ ब्राह्मणांना उपनयन करण्याची परवानगी मागितली. पण, पुन्हा त्यांना नकार मिळाला. यानंतर, त्यांनी पैठणच्या पंडितांसमोर आपली अलौकिक क्षमता सिद्ध केली. या घटनांपैकी एक प्रसिद्ध घटना म्हणजे रेड्यामधून वेद म्हणवून घेणे. या घटनेमुळे पंडितांना खात्री पटली की हे चौघेही सामान्य बालक नाहीत.
ज्ञानेश्वरीची निर्मिती
पैठणहून परतल्यानंतर, संत ज्ञानेश्वरांनी भगवद्गीतेवर भाष्य करायचं ठरवलं. भगवद्गीतेचं ज्ञान सोप्या भाषेत सामान्य लोकांपर्यंत पोहोचावं यासाठी त्यांनी 'भावार्थ दीपिका' म्हणजेच 'ज्ञानेश्वरी' लिहिली. ज्ञानेश्वरीची रचना त्यांनी नेवासे येथे केली.
ज्ञानेश्वरीमध्ये 18 अध्याय आणि सुमारे 9000 ओव्या आहेत. ज्ञानेश्वरांनी ओवी या छंदातून अध्यात्मातील गहन विषय अतिशय सोप्या भाषेत समजावून सांगितले. ज्ञानेश्वरी हे केवळ एक धार्मिक पुस्तक नाही, तर ते एक जीवन जगण्याची कला शिकवणारे महान तत्त्वज्ञान आहे.
हरिपाठ आणि इतर ग्रंथ
ज्ञानेश्वरी व्यतिरिक्त, संत ज्ञानेश्वरांनी अनेक अभंग आणि ग्रंथांची रचना केली. हरिपाठ हे त्यापैकीच एक. हरिपाठामध्ये 28 अभंग आहेत, जे नियमितपणे विठ्ठलाचं नामस्मरण करण्याचं महत्त्व सांगतात. 'ज्ञानदेवबाप', 'माउली' या नावांनीही त्यांना ओळखलं जातं.
संत ज्ञानेश्वरांच्या इतर महत्त्वपूर्ण ग्रंथांमध्ये अमृतानुभव आणि चांगदेव पासष्टी यांचा समावेश आहे. अमृतानुभव या ग्रंथात आत्मज्ञान आणि योगशास्त्राचं वर्णन आहे, तर चांगदेव पासष्टी हा ग्रंथ चांगदेव नावाच्या योग्याला मार्गदर्शन करण्यासाठी लिहिला गेला होता.
संजीवन समाधी
संत ज्ञानेश्वरांनी वयाच्या अवघ्या 21 व्या वर्षी, आळंदी येथे संजीवन समाधी घेतली. कार्तिक वद्य त्रयोदशी, शके 1217 (2 डिसेंबर 1296) रोजी त्यांनी समाधी घेऊन आपलं शरीर सोडलं. त्यांच्या समाधीनंतर त्यांचे धाकटे भाऊ सोपानदेव आणि बहिण मुक्ताबाई यांनीही लवकरच देह ठेवला.
आजही आळंदी येथे त्यांच्या समाधी स्थळाला लाखो भाविक भेट देतात. दरवर्षी आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला त्यांच्या पादुका घेऊन दिंडी पंढरपूरला जाते.
संत ज्ञानेश्वरांनी कमी वयात केलेल्या कार्यामुळे ते केवळ महाराष्ट्राचे नव्हे, तर भारताचे महान संत बनले. त्यांचे विचार आणि शिकवण आजही आपल्याला योग्य मार्गावर चालण्यासाठी प्रेरणा देतात.
या लेखाबद्दल तुमचे विचार काय आहेत, आम्हाला कमेंटमध्ये नक्की कळवा .
या ब्लॉग पोस्टमध्ये दिलेली माहिती ही MPSC Battle च्या उद्देशाने, स्पर्धा परीक्षांची तयारी करणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी आणि सामान्य वाचकांसाठी संकलित केलेली आहे. ही माहिती विविध ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्रोतांवर आधारित आहे .
या माहितीच्या आधारावर घेतलेल्या कोणत्याही निर्णयासाठी किंवा कृतीसाठी MPSC Battle जबाबदार राहणार नाही .